Pytanie:
Czy każdy lekarz niezależnie od tego, gdzie pracuje (czy w pogotowiu ratunkowym, szpitalu czy szpitalu psychiatrycznym), może zastosować przymus bezpośredni wobec pacjenta, jeśli uzna, że zagraża on swoim zachowaniem sobie lub otoczeniu? Czy zastosowanie przymusu bezpośredniego zarezerwowane jest tylko dla szpitala psychiatrycznego lub domu pomocy społecznej.
Odpowiedź:
Osobą uprawnioną do podjęcia decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego jest lekarz, niezależnie od miejsca, w ktorym wykonuje pracę. Obecnie brak jest jednoznacznych przepisów, które dopuszczają stosowanie przymusu bezpośredniego w szpitalach i na oddziałach niepsychiatrycznych. Zastosowanie przymusu bezpośredniego w szpitalach niepsychiatrycznych może nastąpić tylko po spełnieniu przesłanek z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z poźn. zm.), przy wykonywaniu czynności przewidzianych w ustawie.
Uzasadnienie:
Przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego nie regulują szczegółowo, gdzie lekarz musi być zatrudniony, aby miał uprawnienia do zastosowania przymusu bezpośredniego. Istnieje rownież odmienny pogląd, m.in. u M. Makarowskiego (w artykule pt. Schizofrenia ustawowa, „Rzeczpospolita” 2002, nr 53, s. 3), że przymusu bezpośredniego nie może zastosować lekarz, ktory jest zatrudniony w niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej. Ten pogląd spotkał się z krytyką. Uprawnienia lekarza do zastosowania przymusu bezpośredniego na oddziale (w szpitalu) niepsychiatrycznym można zinterpretować z art. 33 w związku z art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z poźn. zm. Brak jednoznacznych przepisow o możliwości stosowania przymusu bezpośredniego w szpitalach niepsychiatrycznych może prowadzić do sytuacji, gdy pacjent będzie podważał zasadność jego zastosowania. Dlatego też ściśle należy przestrzegać zasad jego zastosowania oraz praowadzenia badania, czy istnieją przesłanki z ustawy uzasadniające takie działanie. Możliwość zastosowania przymusu bezpośredniego będzie odnosić się jedynie do pacjenta, u ktorego występują zaburzenia psychiczne. Nie będzie to dotyczyć sytuacji, gdy działanie to miałoby być podjęte w celu ochrony zdrowia somatycznego (zob. T. Dukiet-Nagorska, Stan wyższej konieczności w działalności lekarskiej).
Uwagi:
Przepisy dotyczące stosowania przymusu bezpośredniego są zawarte w:
- ustawie o ochronie zdrowia psychicznego; szczegolnie w art. 18;
- rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 28 czerwca 2012 r. w sprawie sposobu stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego zastosowania (Dz. U. z 2012 r., poz. 740);
- ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
Zagrożenia:
Z uwagi na brak jednoznacznych uregulowań prawnych należy podchodzić z dużą ostrożnością do stosowania przymusu bezpośredniego na oddziałach niepsychiatrycznych. Należy pamiętać, że istnieją poglądy, iż stosowanie przymusu bezpośredniego dotyczy tylko oddziałów psychiatrycznych.
Katarzyna Lenczowska-Soboń
ekspert Serwisu Prawo i Zdrowie
Wolters Kluwer Polska
